Een nieuw leven voor een monument, de gedenksteen van Van Citters

Datum:  eerste contactdatum midden 2018, eerste actieplan februari 2019, voltooid februari 2022
Status:  lopend project
Locatie: aanvanklijke inzet was: Piet Heynsplein; in november 2020 gewijzigd naar de Piet Heynsstraat

In juni 2018 kregen wij een bericht van het Historisch Genootschap Roterodamum met de vraag: "Zijn jullie geïnteresseerd in een oude gedenksteen van de laatste burgemeester van Delfshaven, jonkheer F. van Citters?". De steen stond verankerd aan het familiehuis van de nazaten van deze burgemeester. Het huis ging in de verkoop en de familie wilde de steen graag schenken aan een Rotterdamse organisatie die belang hecht aan historisch erfgoed. Roterodamum dacht toen in eerste instantie, terecht, aan ons Genootschap.

Uiteraard hebben we meteen aangegeven geïnteresseerd te zijn. We konden de gedenksteen om niet verkrijgen. Maar we moesten wel zelf zorg dragen voor verwijdering, transport en herplaatsing elders. Er bleek haast bij, omdat de familie het pand snel hoopte te verkopen. Er moest dus snel worden gehandeld.

Aanvankelijk wilden wij het project in eigen beheer uitvoeren, maar de marmeren steen was veel groter en zwaarder dan wij afgaande op de foto's hadden ingeschat. Twee meter hoog en een meter breed, zo bleek later. Ook het plaatsen binnen historisch Delfshaven, of tussentijds opslaan op een veilige locatie, bleek een veel grotere klus dan wij als kleine organisatie met weinig middelen en mankracht aankonden. Luuk de Boer, bestuurslid van het Historisch Genootschap Roterodamum, schoot ons te hulp. Hij zorgde ervoor dat de steen, die uit drie losse delen bleek te bestaan, naar een tijdelijke opslag in Rotterdam werd vervoerd. Deze verplaatsing werd financiëel gesponsord door Evides Waterbedrijf, een van de bedrijven en instellingen die wij hiervoor op voorhand hadden benaderd.

De laatste burgemeester van de stad Delfshaven

Jonkheer Frédéric van Citters was de laatste burgemeester van Delfshaven als zelfstandige stad, met een grondgebied dat vanaf de Mathenesse- en Bospolder en doorliep tot aan de Westersingel en de Beukelsdijk.

Zijn stad lag hem na aan het hart. Bij de annexatie in 1885 hield hij, tijdens de overdracht van zijn ambt aan de Rotterdamse burgemeester Sjoerd Anne Meinesz, een lange en bewogen redevoering. Daarbij sprak hij de vurige wens uit dat Rotterdam haar nieuwe stadskwartier niet als stiefkind zou beschouwen, maar als troetelkind.

Ter gelegenheid van zijn 45e verjaardag op 23 juni 1884 werd hem in de laatste jaren van zijn burgemeesterschap een marmeren gedenksteen aangeboden. Het was een blijk van waardering voor zijn inzet ten behoeve van de totstandkoming van de Delfshavense drinkwaterleiding. De steen werd ingemetseld in de nieuwe watertoren bij de Ruigeplaatsluis, waar de Schie uitmondde in de Maas.

Tot de komst van de waterleiding was de bevolking aangewezen op regen- en oppervlaktewater. Dat laatste
was ernstig vervuild, omdat alles er op werd geloosd, van afvalwater tot menselijke uitwerpselen. Delfshaven had in die tijd nog geen riolering. Dat dit ongezuiverde water een zware wissel trok op de volksgezondheid, blijkt wel uit de vele tyfus- en cholera-epidemieën die de stad in de 19e eeuw teisterden. Het eerbetoon aan Jonkheer Frédèrick van Citters voor het realiseren van de veilige drinkwatervoorziening was dus zeker verdiend.

Frédèrick van Citters was burgemeester in Delfshaven van 1879 tot 1885. Daarna werd hij wethouder in Rotterdam tot zijn pensioen in 1910.

Hieronder een foto van de voormalige watertoren aan de Schiemond en Van Citters’ gedenksteen die er aan de andere kant tegenaan was gemetseld. Opname van deze foto's was op advies van Croon N.V. die op deze plaats een nieuw pand ging bouwen. In 1968 werd de Delfshavense watertoren afgebroken. De gedenksteen kwam terecht bij de erfgenamen, die in 2018 op hun beurt dit opmerkelijke Delfshavense erfgoed schonken aan de inwoners van Rotterdam.

Een nieuwe locatie

De voorkeur gaat uit naar plaatsing in de openbare ruimte, het gaat immers om de openbare drinkwaterleiding. Ook is historisch Delfshaven de meest geëigende plek voor plaatsing: dit was immers voorheen het centrum van de stad Delfshaven. Meerdere plaatsen hebben we in ogenschouw genomen. Aanvankelijk werd plaatsing in of vlakbij Stadsbrouwerij de Pelgrim overwogen, omdat dat Van Citters' voormalige stadhuis was. Helaas bleek dat na onderzoek op veel praktisch en vooral organisatorische bezwaren te stuiten.

Uiteindelijk kwamen we uit op de keuze voor het Piet Heynsplein als beste, maar eigenlijk ook als de enige mogelijke locatie: de betonnen wand aan de noordzijde van het plein is nu slechts een kale muur met onbenutte uitsparingen, die vragen om een interessante invulling.

Zoals te zien is op de montagefoto wordt deze wand aanzienlijk verlevendigd na plaatsing van de steen met daarbij een of meerdere panelen waarop het verhaal verteld wordt. Een vandaalbestendig drinkwaterfonteintje versterkt dat beeld, alsmede het verhaal over de drinkwaterleiding. Het lijkt enigszins buiten de loop te
liggen, maar bezoekers van Delfshaven komen er toch bijna als vanzelf langs in de wandeltocht van de kolk via het Piet Heyn huisje naar het standbeeld van Piet Heyn.

Ook is het raadzaam nu al rekening te houden met een verwachte grote toestroom van vooral internationale bezoekers tijdens het jubileumjaar 2020, waarin wordt gevierd dat de Pelgrimvaders in Delfshaven
inscheepten voor hun oversteek naar de Nieuwe Wereld. Dan kan het Piet Heynplein beter een locatie zijn waarmee Rotterdam zich gunstig kan profileren, dan het huidige ongeïnspireerde pleintje, dat de indruk wekt dat het onaf is achtergelaten.

Deze stap kan ook aanleiding zijn meer focus te leggen op de verdere ontwikkeling van het Piet Heynsplein en de daaraan gevestigde horeca.

Na een aantal positieve gesprekken met de betrokken afdeling op het Stadsarchief zijn wij eind 2019 in wederzijds overleg tot een alternatieve opstelling gekomen, die alle drie de huidige posternissen benut. Dezelfde informatie als op de bovenstaande montagefoto word verdeeld over drie panelen van zwart graniet. Het benodigde pleinoppervlak bij deze gewijzigde opstelling is verwaarloosbaar. Dat laatste is belangrijk, want na 20 jaar begint de Gemeente Rotterdam nu ook ineens ook een plan voor dit pleintje te ontwikkelen.

Op dit moment zijn wij bezig met het opstellen van een kostenraming, geholpen door een expert op dit gebied. Wij streven ernaar dit monument tijdens de eerstvolgende Open Monumenten Dagen feestelijk te onthullen.

Uitstel

November 2020

Wij hebben ons als Genootschap Historisch Delfshaven hard gemaakt voor plaatsing op het Piet Heynsplein, tegen de (nu nog) kale en betonnen wand aan de noordzijde van het plein. Veel aanwonenden van het plein vonden het een mooi plan, we hadden draagvlak bij het Hoogheemraadschap; toezichthouder op het waterkeringaspect van de wand. Planologische experts van de gemeente hadden hier echter bezwaren tegen, ons is nog steeds niet duidelijk welke. Daarmee hebben deze experts wel de verantwoordelijkheid op zich genomen op afzienbare termijn te zorgen voor een echt heel mooie, maar ook historisch verantwoorde invulling van het Piet Heynsplein.

Nadat de gemeente ons genootschap en Roterodamum een lijst had aangeleverd met mogelijke alternatieve locaties in historisch Delfshaven, hebben wij overeenstemming bereikt over de enige daadwerkelijke optie in het overzicht: de Piet Heynstraat, te weten het pand op de hoek met het Piet Heynsplein. Zowel de eigenaar van het pand, Woonbron, als de bewoner van het pand zijn akkoord gegaan met de plaatsing.

Hieronder een aantal tekeningen uit het voorstel namens Historisch genootschap Roterodamum en Genootschap Historisch Delfs Haven aan de gemeentelijke commissies die hierover gaan; de adviescommissie openbaren ruimte en de straatnamencommissie.

De ontwerptekeningen van architect en restauratieadviseur Adriaan Reedijk (Roterodamum)

Er zijn nog wel wat ambtelijke en procedurele hobbels te overwinnen. Zo is er nog de advisering en de commissie voor straatnamen en gedenktekens, ook moeten de planologische experts er nog iets verstandigs van vinden en moeten enkele ambtenaren er nog iets over roepen omdat Historisch Delfshaven een beschermd stadsgezicht is.

Uiteindelijk valt dit initiatief perfect binnen de culturele opgave van dit stadsdeel: de geschiedenis van Delfshaven beperkt zich niet tot de handelshaven van Delft, het vertrek van de Pelgrimvaders en Piet Hein. De voormalige stad Delfshaven had ook haar eigen sociale vraagstukken en antwoorden daarop. In dit specifieke geval betrof dat veilig drinkwater, maar het is slechts één voorbeeld. Kennis daarvan en inzicht daarin, maar vooral het gesprek daarover, draagt bij aan de verbondenheid van bewoners en bezoekers van Delfshaven.

Heugelijk nieuws! In de derde week van oktober 2021 is de plaquette ter ere van Frederick Van Citters geplaatst in de Piet Heynstraat. Dat is ruim vier jaar na het moment dat wij (Genoorschap Historisch Delfs Haven en Historisch Genootschap Rototrodamum) van de familie Van Citters de opdracht mochten verwelkomen om de gedenksteen in historisch Delfshaven te herplaatsen. Zoals u hierboven kon lezen: De realisatie van het projact had de nodige voeten in de aarde.

De marmeren onderdelen zijn vooraf ontdaan van verontreinigingen die waren ontstaan op de vorige locatie, zoals mossen, schimmels en de sporen van bitumen. In de Piet Heynstraat werd eerste een ondergrondse betonnen fundering gemaakt. Na uitharding werd daarop een basissteen gemetseld en weer daarop de drie losse delen van de plaquette. Alle delen werden onderling met specie verbonden met zogenaamde lijmankers vastgezet tegen de muur.
De hele operatie was in handen van het gespecialiseerde restauratiebedrijf "Meesters In".

Voor wie het zich afvraagt: De plaquette staat exact waterpas. Het woonhuis daarentegen niet.

Op 7 februari 2022 heeft Peije de Meij van Stadsherstel Rotterdam het infopaneel voor ons tegen de gevel in de Piet Heynstraat geschroefd. Het paneel geeft informatie over de historische achtergrond van de plaquette en het belang van schoon drinkwater voor Delfshaven. Na bijna vijf jaar is de klus dan eindelijk geklaard.

Wie de tekst op het paneel wil lezen kan dat ter plekke doen of het pdf bestand hier downloaden: infopaneel pdf/2,6 mb

Zodra het mogelijk is zal de herplaatsing van de Plaquette ter ere van oud-burgemeester F. Van Citters officieel worden gevierd.

De heer Anne Jongstra, historicus bij Stadsarchief Rotterdam, heeft voor ons uitgezocht hoe het besluit tot het aanleggen van de Delfshavense drinkwaterleiding in de gemeenteraad tussen 1880 en 1884 tot stand is gekomen. De raadsnotulen kunt u via de volgende links als pdf bestand bekijken of downloaden:

De ingescande raadsnotulen: Inv. nr. 409 en Inv. nr. 410.
Het transcript van deze notulen: Besluitvorming aanleg drinkwaterleiding Delfshaven 1880-1884.pdf

Stichting Genootschap Historisch Delfs Haven
KvK: 69154589 
Postadres: Voorhaven 89, 3025 HE Rotterdam